متره باز و بسته چیست و چه تفاوت‌هایی دارند؟ + سریعترین و دقیق‌ترین روش محاسبه

یکی از مهم‌ترین ارکان موفقیت در پروژه‌های عمرانی، توانایی در برآورد دقیق مصالح، حجم عملیات و هزینه‌هاست، اما به این منظور، بین متره باز و بسته کدام یک را باید انتخاب کرد؟ آیا انتخاب نادرست میان این دو روش می‌تواند موجب افزایش هزینه‌ها، تاخیر در اجرا یا اختلافات قراردادی شود؟ پاسخ مثبت است.

در این مقاله، با نگاهی دقیق و کاربردی، مفاهیم متره باز و متره بسته را بررسی می‌کنیم، تفاوت‌ها و کاربردهای آن‌ها را با مثال توضیح می‌دهیم و در نهایت، روشی سریع و دقیق برای انجام متره و برآورد معرفی خواهیم کرد؛ راهکاری که می‌تواند نقطه عطفی در کنترل هزینه و زمان پروژه‌های شما باشد.

متره چیست؟

متره به فرآیند محاسبه دقیق مقادیر مصالح، مواد و حجم عملیات در پروژه‌های ساختمانی و عمرانی گفته می‌شود. این فرآیند به‌عنوان یکی از مراحل اولیه در برنامه‌ریزی و مدیریت پروژه، برای برآورد هزینه‌ها، تخصیص منابع و زمان‌بندی اجرا حیاتی است.

متره شامل اندازه‌گیری و محاسبه جزئیات مختلفی مانند بتن، فولاد، لوله‌کشی و سایر مصالح است که در اجرای پروژه به کار می‌روند. این محاسبات می‌توانند به روش‌های مختلفی انجام شوند، از جمله به‌صورت دستی یا با استفاده از نرم‌افزار نوین متره که دقت و سرعت فرآیند را به‌شدت افزایش می‌دهند. یک متره دقیق می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های بهتر در فرآیندهای مالی، اجرایی و مدیریتی پروژه کمک کند و خطرات مالی ناشی از برآورد نادرست را کاهش دهد. متره دو نوع دارد:

• متره باز
• متره بسته

که هر کدام کاربرد مخصوص به خود را دارند.

متره بسته چیست و چه کاربردی دارد؟

در متره بسته، مقادیر عملیات اجرایی بر اساس نقشه‌ها، اسناد پیمان و با توجه به فهرست‌بهای منتشرشده از سوی سازمان برنامه‌وبودجه محاسبه می‌شود. در این روش، مهندس دفتر فنی صرفاً حجم کار یا مقدار مصالح مصرفی را برای هر ردیف کاری طبق فصل‌بندی فهرست‌بها استخراج کرده و در جدول‌های ریزمتره ثبت می‌کند.

نکته مهم در متره بسته این است که هزینه نیروی انسانی، ماشین‌آلات یا روش اجرا در محاسبات دخالت ندارد؛ تنها مقدار عملیات اهمیت دارد. کاربرد این نوع متره‌ معمولاً در پروژه‌های بزرگ و پروژه‌هایی است که قیمت آن‌ها طبق فهرست‌بهای رسمی و ابلاغی تعیین شده است.

برای مثال، اگر پروژه‌ای با فهرست‌بهای ابنیه سال ۱۴۰1 منعقد شده باشد، تمام هزینه‌های پرداختی به پیمانکار بر اساس همان فهرست و ضرایب پیمان محاسبه می‌شود و مقادیر موردنیاز نیز از طریق متره بسته به‌دست می‌آید.

متره باز چیست و چه کاربردی دارد؟

متره باز روشی تحلیلی و دقیق در برآورد هزینه‌های پروژه‌های عمرانی است که در آن، علاوه بر محاسبه مقادیر عملیات، هزینه‌ چهار مؤلفه اصلی شامل نیروی انسانی، ماشین‌آلات، مصالح و حمل‌ونقل نیز به‌صورت جداگانه تحلیل و محاسبه می‌شود.

در این نوع متره، آنالیز قیمت هر فعالیت به تفکیک انجام می‌شود و برای دستیابی به قیمت واحد اقلام، از منابع مختلفی مانند تجربه نیروهای کارگاهی، تحلیل‌های مراجع دانشگاهی، جداول آنالیز منتشرشده توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی یا سندیکای شرکت‌های ساختمانی استفاده می‌شود.

مثلاً در آیتمی مثل اجرای بتن‌ریزی، هزینه دستمزد کارگران، اجاره دستگاه بتن‌ریزی، قیمت سیمان و شن و هزینه حمل تا محل پروژه به تفکیک محاسبه شده و در نهایت قیمت خالص آیتم به‌دست می‌آید. سپس با اعمال ضرایبی مانند ضریب بالاسری، ضریب ارتفاع و ضریب سختی و جمع این مقدار با هزینه تجهیز و برچیدن کارگاه، قیمت نهایی پروژه محاسبه می‌شود. متره باز اغلب در تهیه قیمت‌های پیشنهادی، آیتم‌های ستاره‌دار و قیمت‌های جدید کاربرد دارد.

متره باز و بسته چه تفاوت‌هایی دارند؟

تفاوت اصلی متره باز و بسته در میزان دقت، زمان و شیوه محاسبه هزینه‌هاست. در متره باز، هر جزء از فعالیت‌ها به‌صورت دقیق و تفکیکی تحلیل می‌شود؛ یعنی هزینه نیروی انسانی، ماشین‌آلات، مصالح و حمل‌ونقل به‌صورت جداگانه محاسبه و در قالب جداول آنالیز ارائه می‌گردد. این روش دقت بالایی دارد، اما زمان‌بر است و معمولاً برای آیتم‌های خاصی به کار می‌رود که در فهرست‌بهای رسمی پروژه وجود ندارند.

در مقابل، متره بسته بر پایه فهرست‌بهای منتشرشده از سوی سازمان برنامه‌وبودجه انجام می‌شود و هدف آن رسیدن سریع به قیمت نهایی پروژه با تکیه بر مقادیر و قیمت‌های از پیش تعیین‌شده است؛ بنابراین، در حالی که متره باز برای آیتم‌های ستاره‌دار یا قیمت‌های جدید کاربرد دارد و جزئیات را کامل شفاف می‌سازد، متره بسته بیشتر در پروژه‌های استاندارد و برای صورت‌وضعیت‌نویسی استفاده می‌شود و سرعت عمل بیشتری دارد.

سریعترین و دقیق‌ترین روش محاسبه متره باز و بسته

راحت‌ترین روش متره استفاده از نرم‌افزار آنلاین نوین متره بوده که به این منظور کافی‌ست وارد سایت novinmetre.ir شوید و از بخش متره و صورت وضعیت، گزینه متره را انتخاب کنید. توجه داشته باشید که قبل از ایجاد متره باید طبق مراحل زیر اطلاعات مربوط به پروژه را وارد بخش‌های مربوطه کنید تا بخش متره فعال شود:

• طرح
• پروژه
• پیمان

پس از کلیک روی گزینه متره، برای ایجاد متره جدید باید روی گزینه + کلیک کنید. در پنجره‌ای که باز می‌شود اطلاعات مربوط به متره را وارد کرده و روی گزینه ذخیره کلیک کنید. پس از ذخیره یک متره در سیستم، به‌صورت خودکار به عنوان متره پیش‌فرض انتخاب می‌شود.

چگونه جزئیات متره را مشاهده کنیم؟

برای بررسی دقیق جزئیات متره، کافی است در ستون «عملیات» روی دکمه سبز رنگ مربوط به هر متره کلیک کنید. با این کار، وارد صفحه جزئیات می‌شوید و می‌توانید آیتم‌های مربوط به آن متره را مشاهده و ویرایش کنید.

روش‌های مختلف برای افزودن آیتم به متره

برای افزودن آیتم‌های متره، چند روش مختلف در اختیار شما قرار دارد:

• استفاده از دکمه «+»: در صفحه جزئیات متره، با کلیک روی دکمه + می‌توانید آیتم جدید اضافه کنید.
• بارگذاری آیتم‌های متره: از بالای صفحه گزینه «بارگذاری آیتم‌های متره» را انتخاب کنید و لیست آیتم‌ها را به‌صورت یکجا از فایل اکسل وارد نمایید.
• کپی از سایر محاسبات: اگر قبلاً در محاسبات دیگر آیتم‌هایی ثبت کرده‌اید، می‌توانید آن‌ها را از طریق گزینه «کپی از سایر محاسبات» در بالا صفحه، به متره جدید وارد کنید.
• افزودن آیتم‌ها از فهرست بها: از بخش فهرست بها، وارد فهرست سال مورد نظر شوید و آیتم‌های مدنظرتان را به صورت مستقیم به متره اضافه کنید.

ویرایش مقادیر آیتم‌ها بر اساس نقش در پیمان

پس از افزودن آیتم‌ها، هنگام بازگشت به صفحه متره، تمامی آیتم‌ها به‌صورت فهرست‌شده نمایش داده می‌شوند. با کلیک روی هر آیتم، می‌توانید بسته به نقشی که در تعریف پیمان برای شما در نظر گرفته شده، مقدار هر مورد را وارد نمایید.

محاسبه خودکار مقادیر توسط سیستم

پس از وارد کردن مقدار، سیستم به‌صورت خودکار و براساس فرمول‌های از پیش تعریف‌شده، مقادیر نهایی را محاسبه و نمایش می‌دهد. این فرآیند بسیار سریع و دقیق است و نیاز به محاسبه دستی را کاملاً از بین می‌برد.

جمع‌بندی

در پروژه‌های عمرانی، شناخت تفاوت بین متره باز و بسته اهمیت زیادی دارد؛ چرا که هر یک از این روش‌ها، کارکردها و کاربردهای خاص خود را دارند. با درک دقیق تفاوت‌ها و مزایای هر روش، می‌توان به برآوردهای قابل‌اعتمادتر و مدیریت مالی بهینه‌تری در پروژه‌های عمرانی دست یافت.

سوالات متداول

      1. در چه شرایطی استفاده از متره باز ضروری است؟

زمانی که آیتمی در فهرست‌بها تعریف نشده باشد (آیتم ستاره‌دار یا قیمت جدید) یا پروژه نیاز به برآورد دقیق‌تری داشته باشد، استفاده از متره باز الزامی است.

      2. آیا می‌توان در یک پروژه از هر دو نوع متره باز و بسته استفاده کرد؟

بله، در بسیاری از پروژه‌ها ترکیبی از متره باز برای آیتم‌های خاص و متره بسته برای آیتم‌های استاندارد به‌کار گرفته می‌شود.

      3. آیا نرم‌افزار آنلاین نوین متره، برای محاسبات متره باز و بسته قابل اطمینان است؟

بله، محاسبات بر اساس فرمول‌های استاندارد و دقیق انجام می‌شود.